Δε θυμάμαι πότε πρωτοδιάβασα κόμικς της Marvel.. Παίζει να ήμουν 9-10 ετών, όταν σε μια οικογενειακή εκδρομή στο Ναύπλιο βρήκα αρκετούς τόμους των X–men σε περίπτερο της περιοχής γύρω από το ξενοδοχείο.. Θυμάμαι πως τους ήξερα ήδη, άρα σίγουρα θα τους είχα διαβάσει ή πιο σωστά δει πιο παλιά σε ηλικία που δε συγκράτησα την ανάμνηση.
Ύστερα θυμάμαι πως εξαιτίας των δημιουργιών του Stan Leeγνώρισα τον καλύτερο μου φίλο, τον Κωστή. Στη Πρώτη Γυμνασίου πιάσαμε μια συζήτηση για τους ήρωες της Marvel (και της DC φυσικά) και μέχρι σήμερα δε θυμάμαι να την σταματήσαμε ποτέ.
Μ’ αρέσει να πιστεύω πως όλοι οι άνθρωποι που διαβάζουν ένα βιβλίο, ένα κόμικ, ακούν ένα τραγούδι, μια μελωδία, θαυμάζουν ένα έργο τέχνης, παρακολουθούν ταινίες, μοιράζονται μια συμμετοχή σε κάτι. Γινόμαστε κοινωνοί ενός μηνύματος του δημιουργού και δημιουργούμε με τη σειρά μας μια κοινότητα με κοινές αναφορές, άσχετα με τα νοήματα που ο καθένας προσδίδει σε αυτό.
Όσοι αγαπήσαμε τους ήρωες του Stan Lee, μπορεί να ήμασταν πλούσιοι ή φτωχοί, μορφωμένοι ή με ελλιπή μόρφωση, αριστεροί ή δεξιοί, μαύροι ή λευκοί, γυναίκες ή άνδρες, θρήσκοι ή όχι, μικροί ή μεγάλοι σε ηλικία, μπορεί να ερμηνεύουμε με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο το έργο του, να μας αρέσει εκείνος ή ο άλλος ήρωας περισσότερο, ωστόσο όλοι μας μένουμε δεμένοι με μια αόρατη κλωστή μεταξύ μας, γιατί όταν βλέπουμε αράχνες αυτόματα σκεφτόμαστε τον Πήτερ Πάρκερ.
Και είμαστε πολλοί, σε ολόκληρο το πλανήτη και αυτό είναι κάτι που ελάχιστοι άνθρωποι το καταφέρνουν στη σύγχρονη εποχή, να καθιερωθούν από άκρη άκρη της γης. ‘Αραγε όταν περνούσε νεαρός εκείνη την πρώτη μέρα το κατώφλι της Marvel, να πίστευε πως με την πένα του θα έκανε έναν ολόκληρο πλανήτη να μιλά για αστρικές ακτίνες, παράλληλους κόσμους, μεταλλαγμένους ανθρώπους, ραδιενεργείς αράχνες και πως χάρη σε εκείνον δύο 12χρονα δε θα έβγαζαν για χρόνια το σκασμό μιλώντας για τους σούπερ –ήρωές του;
Σίγουρα όχι ….
Η γέννηση του ‘’μπαμπά’’ του Spider – Man
Γεννημένος από γονείς Εβραίους της Ρουμανίας με οικονομικές δυσκολίες, μεγάλωσε σε δύσκολες εργατικές συνοικίες της Αμερικής, όπως το Μπρονξ. Από μικρός ονειρευόταν να γράφει και πίστευε πως μια μέρα θα έγραφε το ‘’Καλύτερο Αμερικάνικο Μυθιστόρημα’’… Τελικά δημιούργησε κόσμους ολόκληρους και έκανε μια Αμερική να κοιτά ψηλά στους ουρανοξύστες αναμένοντας κάποιον σούπερ ήρωα… Καθόλου άσχημα..
Σαν έφηβος έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού από ντελίβερι σε σάντουϊτς μέχρι να γράφει ανακοινώσεις για το Εθνικό Κέντρο φυματίωσης. Έγραφε μανιωδώς πιστεύοντας πως κάποια μέρα θα υλοποιούσε το παιδικό του όνειρο.. Να γράψει κάτι σπουδαίο για την Αμερική.
Η ανάγκη του να ενσωματωθεί και να γίνει μέρος της κοινωνίας γύρω του είναι ο κρυφός πόθος κάθε παιδιού μεταναστών δεύτερης γενιάς, που μεγαλώνει εκείνες τις εποχές στις Η.Π.Α. Μην ξεχνάμε πως η Αμερική υπήρξε ένα χωνευτήρι διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων που έπρεπε να ενοποιηθούν σε μια κοινή ταυτότητα στη νέα ήπειρο. Οι έντονες κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις ανάμεσα στους μετανάστες και στη λευκή αγγλοσαξωνική κοινότητα καθόριζαν μέχρι σε ποιο σημείο κάποιος θα μπορούσε να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο και πόσο.
Είμαστε λίγο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν ο έφηβος StanLee ουσιαστικά ανδρώνεται. Ένας κόσμος και μια Αμερική διαφορετική από το σήμερα. Ο φασισμός είναι κυρίαρχη δύναμη στην Ευρώπη, Εβραίοι χάνουν την ζωή τους, υπάρχουν αποικίες, υπάρχουν στερεότυπα ανάμεσα στα δύο φύλα, υπάρχουν φυλετικά και εθνικά στερεότυπα, η Αμερική δεν είχε βγει ακόμα από την οικονομική καταστροφή του 1929, οι κοινωνικές συγκρούσεις ήταν έντονες, όλα αυτά δημιουργούσαν ένα περιβάλλον όπου ένα νεαρό άτομο προσπαθεί να βρει μια σταθερά ώστε να επιβιώσει σαν πολίτης όχι β’ κατηγορίας, εξ ου και η τόση ισχυρή επιθυμία να προσφέρει προς την πατρίδα υποδοχής του.
Τα πρώτα βήματα στην καριέρα του και η απόφαση να τα παρατήσει
Στα 19 του βρίσκεται στην εταιρία Timely Comics σαν βοηθός των σχεδιαστών κόμικς. Άδειαζε και γέμιζε μελανοδοχεία, έξυνε μολύβια, φρόντιζε να μην λείπει ποτέ κανένα απαραίτητο υλικό στο γραφείο. Παράλληλα άρχισε δειλά-δειλά να γράφει δίπλα στους δημιουργούς του Captain American μερικές ιστορίες και να δημιουργεί τους πρώτους δικούς του υπερήρωες σε συνεργασία με άλλους κομίστες όπως τον ήρωα Καταστροφέα.
Με τη συμμετοχή της Αμερικής στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στρατολογήθηκε ώστε να γράφει ανακοινώσεις του στρατού, να δημιουργεί προπαγανδιστικά κινούμενα σχέδια ως και να επιδιορθώνει τηλεγραφικούς στύλους. Γυρίζοντας στη δουλειά του το 1945, βρίσκεται να γράφει σχεδόν όλα τα είδη κειμένων, από χιουμοριστικά ως μεσαιωνικές ιστορίες, τα οποία δημοσιεύονταν σε συνέχειες στα φθηνοπεριοδικά της εταιρίας.
Η ντροπή για όλα αυτά τα κείμενα και κόμικς που γράφει και σχεδιάζει, τον οδηγεί να υιοθετήσει το ψευδώνυμο Stan Lee (το πραγματικό του όνομα ήταν Stan Lieber) ώστε να μη φαίνεται πως είναι ο ίδιος. Παραμένοντας πιστός στο μεγάλο του όνειρο να γράψει ένα σοβαρό μυθιστόρημα, νιώθει κενός συμμετέχοντας σε μια τέτοια δουλεειά.
Εκείνη την εποχή τα περιοδικά κόμικς προορίζονταν για τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις. Τα κόστη ήταν χαμηλά, τα υλικά φτηνιάρικα και ο κόσμος πίστευε πως δεν ήταν παρά πολύχρωμες φυλλάδες προορισμένες για παιδιά και αργόσχολους.
Ο ίδιος σκεφτόταν σοβαρά να τα παρατήσει.
Οι τέσσερις φανταστικοί και οι άλλοι
Η εταιρία DC την δεκαετία του 1950 αποφάσισε να αλλάξει τα δεδομένα στα κόμικς και να δημιουργήσει ήρωες πολύ πιο κοντά στους κοινούς θνητούς. Έκανε ένα γερό ρετούς στους καλύτερους σούπερ –ήρωές της, όπως τον Batman και τον Flash, και ζωήρεψε ξανά το ενδιαφέρον γύρω από τους υπερήρωες.
Αυτό το αντιλήφθηκε πολύ γρήγορα το αντίπαλο δέος της, η Marvel, που είχε αρχίσει κάποιες συνεργασίες με την Atlas Comics(πρώην Timely) στην οποία εργαζόταν ο Stan Lee και του πρότεινε αν μπορούσε να δημιουργήσει ήρωες με.. πιο περίπλοκες ζωές…
Ο Stan Lee αποφάσισε να το κάνει, παραμερίζοντας και πάλι την επιθυμία του για σοβαρότερα πράγματα και έτσι μαζί με τον συνεργάτη του Jack Kirby δημιούργησε αρχικά τους Τέσσερις φανταστικούς ‘’ Four Fantastic’’. Τέσσερις επιστήμονες που βρέθηκαν τη λάθος στιγμή έξω στο διάστημα και για να μην τα πολυλογούμε επέστρεψαν με φοβερές υπερδυνάμεις, έτοιμοι να τα βάλουν με τους κακούς και… τους Σοβιετικούς, γιατί εκείνη την εποχή μην ξεχνάμε πως υπήρχε και Μακαρθισμός στην Αμερική. Όλοι έπρεπε να τα βάζουν με τους Σοβιετικούς με κάποιο τρόπο.
Ακολούθησε μια πληθώρα υπερηρώων: Spider –Man, Hulk, Thor, Daredevil, X–men και μια καριέρα ως… ο καλύτερος κομίστας υπερηρώων της Αμερικής.
Ο Spider–Man σχεδιάζεται το 1966 και κυκλοφορεί την πρώτη του ιστορία. Έμελλε να γίνει ο πιο αγαπημένος ήρωας της Marvel. Νεαρός και όχι ώριμος άνδρας όπως ο Batman της DC, μπόρεσε να συγκεντρώσει γύρω του φανατικό κοινό από άνδρες εφηβικής και νεαρής ηλικίας οι οποίοι ταυτίστηκαν μαζί του τόσο με την προσκόλληση στα άτομα της οικογένειάς του, όσο με τα ερωτικά του μπερδέματα ή/και τις επαγγελματικές του αντιζηλίες.
Οι ήρωές του δεν ήταν άτρωτοι και ασυγκίνητοι, αντίθετα αντιμετώπιζαν καθημερινά προβλήματα όπως όλοι μας. Χωρισμούς, θανάτους αγαπημένων προσώπων, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Ο Πήτερ Πάρκερ ήταν απλά ένας ακόμα ‘’χαμένος’’ νεαρός μέχρι που τον δάγκωσε μια ραδιενεργή αράχνη. Δεν ήξερε πώς να διαχειριστεί τα ερωτικά του προβλήματα, έτρεχε κάθε τρεις και λίγο να σώσει την θεία Μέι και φυσικά εξακολουθούσε να παίρνει ανώριμες αποφάσεις.
Οι Τέσσερις φανταστικοί πέρα από τους κακούς Σοβιετικούς έπρεπε να αντιμετωπίσουν την απώλεια των παιδιών τους, διαζύγια, την εξωτερική τους εικόνα, όπως στην περίπτωση του Πράγματος. Οι X–men έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις διακρίσεις ανάμεσα στο είδος τους των μεταλλαγμένων και το ανθρώπινο. Να διαχειριστούν το πρόβλημα να έχεις γεννηθεί διαφορετικός σε ένα ‘’φυσιολογικό κόσμο’’ που από τη μια σε φοβάται και σε απορρίπτει και από την άλλη ζητά να τον σώσεις θυσιάζοντας την ζωή σου γι’ αυτόν. O Hulk έπρεπε να διαχειριστεί το θυμό του και ο Thor να συμβιώνει όντας θεός με τους ανθρώπους. Ο Iron man τον αλκοολισμό.
Μέσα σε ένα τεύχος με ελάχιστες σελίδες, μπορούσε να δώσει εύκολα και εύπεπτα μηνύματα, τα οποία ταλάνισαν και ταλανίζουν πεδία όπως της Κοινωνιολογίας, της Ψυχολογίας, της Πολιτικής Επιστήμης, με τρόπο συμβολικό και υποδόριο.
Αξιοσημείωτο είναι πως προσπάθησε να ενώσει το φανταστικό κόσμο των υπερηρώων με το πραγματικό κόσμο μας, όχι μόνο κάνοντας τους ήρωές του ανθρώπινους αλλά τοποθετώντας τους στο σύγχρονο τώρα. Οι ήρωές του βιώνουν τον ίδιο χωροχρόνο με εμάς. Πολεμούν τους Σοβιετικούς γιατί τότε ο Μακαρθισμός σαν πολιτική άποψη το επέβαλλε, ακολουθούν τις κοινωνικές εξεργέσεις των δεκαετιών ’60 και ’70, συμμετέχουν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στο Πόλεμο του Βιετνάμ, ακολουθούν την cyber μόδα του ’80, ταράσσονται από το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους.
Ένας υπέροχος, τεράστιος, πολύχρωμος, φανταστικός παράλληλος κόσμος εξελίσσεται παράλληλα με τη δική μας πραγματικότητα. Ακριβώς όπως οι παράλληλες πραγματικότητες, όπου συχνά οι ήρωες του μπαινοβγαίνουν ξαφνιάζοντάς μας με τις διαφορετικές τους εκδοχές στην ιστορία τους.
Τη δεκαετία του 1990 λύνει την συνεργασία του με τηνMarvel και δημιουργεί μια σειρά από μιντιακές εταιρίες, αλλά τελικά δεν τα καταφέρνει και τόσο καλά αφού οι εταιρίες του χρεοκοπούν.
Πάντα ενεργός σαν κομίστας εξερευνεί σε μεγάλη ηλικία και το είδος των manga και τα καταφέρνει αρκετά καλά, ενώ δε διστάζει να ξανασχεδιάσει για χάρη της DC τον Batman και άλλους ήρωές της.
Από τις αρχές του 21ου οι πρώτες κινηματογραφικές ταινίες των ηρώων του ζωντανεύουν στο μεγάλο πανί και εκείνος φυσικά δεν μπορεί να λείπει από δίπλα τους…
Ένα cameo ακόμα με ακούς.
Ένα συχνό απολαυστικό παιχνίδι ανάμεσα στους θεατές του έργου του ήταν να βρουν σε ποια σκηνή θα εμφανιστεί ο Stan Lee. Ο ίδιος μέχρι και το τέλος της ζωής του αγαπούσε πολύ να συμμετέχει με αυτόν τον τρόπο στα έργα των ηρώων του.
Η πρώτη του εμφάνιση έγινε το 1982 σαν αφηγητής στην ταινία κινουμένων σχεδίων ‘’ Ο απίθανος Hulk’’ ενώ και το πρώτο liveaction cameo έγινε επίσης το 1989 στη σειρά με το ίδιο όνομα.
Ακολούθησαν 44 cameos σε κινηματογραφικές ταινίες, 12 σε ταινίες κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους, 26 σε τηλεοπτικές σειρές, 25 σε σειρές κινουμένων σχεδίων, 9 σε βιντεοπαιχνίδια και σε 2 βίντεοκλιπς.
Πωλητής χοτ-ντογκ, λεωφορειατζής, περαστικός, οδοκαθαριστής, γεράκος που διασχίζει το δρόμο, μπάρμαν, ήταν εκεί και περιμέναμε να εμφανιστεί για να πούμε ‘’Ρε Stan Lee πάλι εδώ;’’
Γιατί για όλους μας υπήρξε ο Stan Lee, ποτέ ο απρόσωπος κύριος Lee, ο φραγκάτος πλέον δημιουργός των σούπερ-ηρώων. Ήταν ο δικός μας σύγχρονος παραμυθάς, ο παππούλης που έχει να πει κάτι αστείο και που χαμογελούσαμε σε κάθε του εμφάνιση.
Ήταν μια εικόνα που είχε καταφέρει να χτίσει ο ίδιος από τότε που ακόμα σχεδίαζε στη Marvel, ήταν ο Stan, εκείνος που άνοιγε τα γράμματα των αναγνωστών που τον συμβούλευαν για το τι θα πρέπει να κάνουν στο επόμενο τεύχος οι ήρωές του ή όχι . Να διαμαρτυρηθούν και να εξοργιστούν με τις επιλογές του σε μια ιστορία.
Το τέλος;
Πάντα σκέφτομαι πως οι δημιουργικοί άνθρωποι δεν πεθαίνουν ποτέ. Με κάποιο τρόπο παραμένουν γύρω μας ακόμα και αν έχουν φύγει. Ο ίδιος υπήρξε πρωτοπόρος στο επάγγελμά του σπάζοντας στεγανά. Το κόμικ δεν είναι μια φυλλάδα για αργόσχολους και μικρά παιδιά πια. Έβαλε τα λιθαράκια εκείνα ώστε στο σήμερα να έχει αναπτυχθεί μια ολόκληρη κουλτούρα γύρω από αυτό.
Το έργο του θα μείνει για πάντα σημείο αναφοράς και θα διδάσκεται στις μελλοντικές αίθουσες, στους επίδοξους σκιτσογράφους και κομίστες.
Δεν πιστεύω πως οι δημιουργικοί άνθρωποι χάνονται έτσι απλά. Πάντα καταφέρνουν με κάποιο τρόπο να επανέρχονται στην καθημερινότητά μας και να μας απασχολούν με το έργο τους, προκαλώντας μας για δεύτερες και τρίτες αναγνώσεις.
Για μένα ο παππούλης απλά μπήκε σε ένα διαστημόπλοιο και μας την έκανε για λίγο… ως το επόμενο cameo για αυτό τα μάτια μας ανοιχτά τριγύρω…
